Organy kościoła św. Mikołaja i Franciszka Ksawerego

Pierwsze organy w otmuchowskiej świątyni najprawdopodobniej istniały już na początku XV wieku. Świadczy o tym fakt zatrudnienia organisty Mathiasa wymienianego przez prokuratora Jakuba Dytwiniego w rachunkach z lat 1427–1428. W tym ostatnim roku oddział husycki zrabował kolegiatę otmuchowską i zniszczył kościół, przez co ucierpiały również organy. Niestety nie zachowały się żadne dokumenty zawierające jakiekolwiek dane na temat tamtego instrumentu. Drugą świątynię wzniesiono na przełomie lat 40. i 50. XV wieku. Przetrwała ona do 1690 roku. Wiadamo, że istniały w niej organy. W 1618 r. Valtin Tögel wspomniał w piśmie do władz diecezji o otmuchowskim organiście, którego znał w czasach swojej młodości. W roku 1693 wybudowano obecny kościół św. Mikołaja i św. Franciszka Ksawerego. Z pewnością od początku istnienia świątyni wyposażona była ona w organy. Nie zachowały się żadne informacje na ich temat.

Dokładniejszą historię otmuchowskich organów można odtworzyć dopiero od 1803 r., gdy zaczęto myśleć o budowie nowego instrumentu. 7 lutego 1810 r. rada parafialna podpisała kontrakt z organmistrzem Johannem Kuttlerem z Vidnavy w sprawie budowy nowych organów o 24 głosach. Na mocy umowy wynagrodzenie wyniosło 3000 florenów w austriackich banknotach. Przekazano mu także stary instrument. Organy zostały ukończone w 1811 r. Wraz z nimi powstał także zachowany do dziś prospekt.

Johann Kuttler nie zawsze wykonywał instrumenty dobrej jakości. Część z nich wymagała napraw niedługo po powstaniu. Tak było w przypadku Jodłowa na ziemi kłodzkiej, Cernej Vody koło Jesenika i Otmuchowa. W 1829 r. poważny remont tutejszych organów wykonał organmistrz Anton Strauch z Dusznik-Zdroju. Kilkanaście lat później były one ponownie w bardzo złym stanie. Piszczałki nie nadawały się do użytku, a sam instrument został zaatakowany przez drewnojady. Renowację powierzono w 1848 r. organmistrzowi Carlowi Neugebauerowi z Nysy. Większość kosztów pokryto dzięki darowiźnie Johanny Seliger – wdowy po kupcu, która ofiarowała 500 talarów. W dniach od 16 lipca do 1 października 1879 r. firma Schlag & Söhne ze Świdnicy dokonała renowacji i przebudowy otmuchowskich organów. Wymieniono połowę piszczałek i powiększono szafę organową. Instrument miał odtąd 25 głosów. Koszty prac wyniosły 1600 talarów, z czego dwie trzecie zapłaciła parafia, a resztę – władze państwowe. 11 czerwca 1917 r. piszczałki prospektowe zostały oddane na cele wojenne do składnicy w Grodkowie. W 1920 r. miasto Otmuchów zostało zelektryfikowane, w następstwie czego parafia poprosiła firmę Berschdorf o elektryfikację napędu organów oraz uzupełnienie piszczałek prospektowych. Po kolejnych kilkunastu latach stan instrumentu był bardzo zły.

Umowę na budowę nowych organów podpisano 29 grudnia 1933 r. Stare ostatni raz użyte były 23 września 1934 r. Dwa dni później je rozebrano, pozostawiając pochodzący z 1811 r. prospekt. Budowy nowych organów podjął się nyski organmistrz Carl Berschdorf. 21 lutego 1935 r. przywieziono nowe organy trzema samochodami służącymi do przewozu mebli. Montaż zakończył się 12 kwietnia 1935 r. Nowy instrument zabrzmiał po raz pierwszy w Wielką Sobotę 20 kwietnia 1935 roku. Protokół odbioru instrumentu zawierał m.in. następujące stwierdzenia: Wyborność organów jest zauważalna we wszystkich częściach. Instrument cechuje artyzm i podniosłość działania, pojedyncze registry są wspaniale zintonowane. Pneumatyka funkcjonuje cicho i pomimo rozległego orurkowania precyzyjnie. Charakter brzmieniowy sekcji manuałów I, II i III cechują wyważone różnice. O kunszcie nowego dzieła świadczą także zachowane przedwojenne artykuły zachwycające się jego możliwościami technicznymi i brzmieniowymi.

Mało jest danych na temat jakichkolwiek prac remontowych przy tych organach. Większość prac naprawczych wykonywał organista, były to jednak zabiegi mające na celu jedynie utrzymanie możliwości gry na instrumencie. Niewątpliwym zwrotem w dziejach otmuchowskiego instrumentu był rok 2005, w którym rozpoczęto generalny, trwający dwa lata remont, którego wykonawcą w przetargu wybrana została firma Mariana Nawrota. W ramach prac wykonano m.in. renowację wiatrownic, traktury, kontuaru, piszczałek oraz wymieniono dmuchawę na nową, cichobieżną firmy Laukhuff. Uroczyste poświęcenie wyremontowanego instrumentu miało miejsce 25 listopada 2007 r. Ostatnie prace naprawcze wykonała w 2018 roku firma Vestra Grzegorza Tchórzewskiego z Lubrzy k. Prudnika. Prace obejmowały czyszczenie i strojenie instrumentu. Usunięto wszystkie usterki, zwłaszcza wady traktury manuału III, przez które jego wykorzystanie w grze było niemożliwe.

Organy są w nienagannym stanie, co pozwala na ich pełne wykorzystanie podczas liturgii i nabożeństw. Regularnie odbywają się koncerty organowe podnoszące splendor tego miejsca. Instrument jest pod stałą opieką organmistrza.

Otmuchowskie organy to instrument o wiatrownicach typu podłużnego, górnozaworowych, upustowych, z leżącymi mieszkami upustowymi tonowymi. 

Z kolei traktura rejestrowa jest typu tłoczącego. W lewej szafie znajduje się sekcja manuału II i pedału, a w prawej sekcje manuałów I i II. Na system powietrzny instrumentu składa się cichobieżna dmuchawa znajdująca się na chórze muzycznym oraz dwa miechy pływakowe. Stół gry jest umieszczony centralnie na chórze muzycznym, tuż za niemym pozytywem balustradowym. Organista siedzi tyłem do ołtarza.

 

Skala klawiatur (3+P): manuały C–a³, pedał C–f¹.

---

Dyspozycja instrumentu (kolorem czerwonym oznaczono głosy językowe), łącznie 38 głosów:

 

Artykuł pochodzi ze strony: https://musicamsacram.pl/instrumenty/3494-otmuchow-kosciol-sw-mikolaja-i-sw-franciszka-ksawerego
Autor: Jan Magierowski